انواع دیدار در دوران غیبت امام زمان (عج)

یا مهدی :

غیر از فرج تو حاجتی نیست  مرا          دیگر  به فراق طاقتی نیست مرا

جز بر تو و هر که هست دیوانه تو         بر هیچ کسی  ارادتی نیست مرا 

انواع ديدار

ديدار امام زمان(ع) در دوران غيبت براي همگان در يك سطح و مرتبه اتفاق نمي‌افتد، بلكه بر دو گونه تحقق مي‌يابد: الف) عام (ملاقات بدون شناخت)، ب) ديدار خاص (ملاقات امام همراه با شناخت). ناگفته نماند كه هرگونه ديدار خود داراي مراتب و درجاتي است كه هر مرتبه‌اي بستگي تامي به شخص ديداركننده و سطح كمالي او دارد.
الف) ديدار عام (ملاقات بدون شناخت): امام زمان(ع) علاوه بر حضور روحاني در تمام عوالم، در سراسر اقطار عالم مادي نيز حضور جشماني دارند؛ چنان‌كه قطب عرفان ـ مولانا اميرالمؤمنين، علي(ع) ـ در اين‌باره مي‌فرمايد: 
صاحب اين امر در ميان آن‌ها راه مي‌رود، در بازارهايشان رفت و آمد مي‌كند، روي فرش‌هايشان گام برمي‌دارد، ولي او را نمي‌شناسند، مگر خداوند به او اجازه دهد تا خودش را به ايشان معرفي كند.
بدين سان غيبت امام زمان(ع) به معناي نفي ديدار آن حضرت نيست، بلكه مي‌تواند به معناي نفي شناخت آن حضرت باشد. چه بسيار افرادي كه در دوران غيبت آن حضرت به شرف ديدارش نايل مي‌شوند، ولي او را نمي‌شناسند. چه بسيار افرادي كه سلام جان‌فزاي آن حضرتش را مي‌شنوند و حتي به سلام حضرتش پاسخ مي‌گويند اما صاحب سلام را نمي‌شناسند: «به پروردگار علي سوگند! حجت خدا در ميان آنان است، در كوچه و بازار ايشان گام بر مي‌دارد، بر خانه‌هاي آنان وارد مي‌شود، در شرق و غرب عالم به سياحت مي‌پردازد. گفتار مردمان را مي‌شنود، بر اجتماعات ايشان وارد مي‌شود و سلام مي‌دهد. او مردمان را مي‌بيند در حالي كه ديده نمي‌شود...»

شبيه همين گفتار از امام صادق(ع) به ما رسيده است كه فرمود:
چگونه اين امت انكار مي‌كنند كه خداوند بزرگ و عزيز با حجت خويش آن‌گونه رفتار مي‌نمايد كه با يوسف رفتار كرد؟ (امام زمان(ع) به شكل ناشناس) در بازارهايشان حركت مي‌كند و بر فرش‌هايشان گام مي‌نهد تا اين كه خداوند در اين‌باره به او اجازة ظهور دهد.
چه بسيار مردمي كه امام زمان(ع) را در طول مراسم حج ديده‌اند ولي نشناخته‌اند. چه بسيار افرادي كه آن حضرت را به هنگام حضورش به ياد مي‌آورند و مي‌گويند به خدا سوگند او را بارها در مكان‌هاي متعدد ديده‌ايم، اما نشناخته‌ايم: 
به خدا سوگند كه صاحباين امر در مراسم حج هر سال حضور مي‌يابد و يكايك مردمان را مي‌بيند و مي‌شناسد، مردم نيز آن حضرت را مي‌بينند، ولي نمي‌شناسند.از امام صادق(ع) نقل است كه فرمود: «مردم امام خويش را نمي‌يابند. پس امام هنگام حج در مراسم حج حضور مي‌يابد و ايشان را مي‌بيند ولي آن‌ها وي را نمي‌بينند.»

ديدار خاص (ملاقات همراه با شناخت): دانستيم كه آن‌چه عموم مردمان در دوران غيبت امام عصر(ع) از آن محروم مي‌مانند، شناخت آن حضرت است و نه ديدار او. در اين ميان، مهم آن است كه انسان به چنان لياقتي دست يابد كه به هنگام ديدار، امام خويشرا بشناسد و از روي شناخت و معرفت عرض ارادت نمايد:

ديده‌اي خواهم كه باشد شه‌شناس
تا شناسد شاه را در هر لباس

رادمرداني چون سيد بن طاووس(ره) به چنان منزلت و قربي دست يافته‌اند كه حتي تن صدا و لهجة امام زمان را مي‌شناسند و راه يافتگاني همچون سيد بحرالعلوم به هنگام شنيدن لحن قرآن آن حضرت بدين سرود مترنم مي‌شوند كه: 

چه خوش است صوت قرآن، ز تو دلربا شنيدن
به رخت نظاره كردن، سخن خدا شنيدن

پاك‌دلاني چون حاج شيخ محمدعلي فشندي به چنان درجه‌اي از صفا و صميميت دست يافته‌اند كه حتي به نحوة راه رفتن امام و صداي پاي آن حضرت آشنايند و مي‌گويند: با امام زمان(ع) آن قدر آشنايم كه آن حضرت را حتي از صداي كفش مباركش مي‌شناسم.

دلباختگاني چون سيد عبدالكريم كفاش، چنان غرق عشق روي يار مي‌گردند كه امام عصر(ع) هر هفته به ديدارشان مي‌آيند و ايشان را مي‌نوازند، چرا كه به اعتراف خودشان: اگر هفته‌اي بر من بگذرد و روي مولايم را نبينم، به خدا سوگند كه جان مي‌دهم.

عارفاني چون آيت حق سيد علي آقاي قاضي(ره)، چنان مست شهود و معرفت مي‌گردند كه به ديدار آن طلعت رشيد بار مي‌يابند و ناباوران را با اين گفتار تأديب مي‌كنند: «كور است چشمي كه صبح از خواب بيدار شود و در اولين نظر نگاهش به امام زمان(ع) نيفتد.»
و سرو قامتاني چون ملاعلي نوري همداني(ره)، چنان جرعه‌نوش صهباي ولايت و معرفت مي‌گردند كه به محض ياد كردن آن حضرت خود را در محضرش حاضر مي‌يابند و افتخارشان اين است كه: چنان مقامي به من عطا فرمودند كه هرگاه ديدار آن حضرت را اراده مي‌كردم خود را در محضرش حاضر مي‌ديدم.
با نگاهي گذرا به شرح حال كساني كه در طي دوران غيبت كبراي مولا امام زمان(ع)، سعادت شرفيابي به محضر مقدمش را يافته و يا از كرامات و عنايات حضرتش بهره‌مند گشته‌اند، مي‌توان دريافت كه ديدار امام زمان(ع) بيش از آن كه به شخص، زمان يا مكاني خاص بستگي داشته باشد، به عوامل روحي و معنوي ويژه‌اي وابسته است كه مهم‌ترين آن‌ها در حصول اين توفيق الهي، توجه قلبي، مواظبت عملي، رعايت تقوا و استمرار بر گونه‌اي خاص از عبادت خداوند و اطاعت اوليائش بوده است. با اين همه، نقش زمان‌هاي خاص چون شب‌هاي جمعه، نيمة شعبان، نيمة رجب و مكان‌هايي خاص چون مكه مكرمه، مدينة منوره، مسجد سهله، مسجد كوفه و مسجد جمكران را براي حصول ديدار خاص و ملاقات همراه با شناخت قائم آل محمد(ص) و بهره‌مندي از عنايات و الطاف ويژة آن حضرت، نبايد ناديده گرفت. 
آخرين تحليل ما نكته‌اي عرفاني است، و آن اين كه، در واقع امام(ع) را هيچ كس به آن‌گونه كه هست درك نمي‌كند زيرا او در قالبي نگنجد. مرحوم حاج آقا اسماعيل دولابي(ره) از اين زاويه به اين مسئله عالي نگريست كه فرمود: «اين كه در روايت آمده است كه هر كس ادعاي مشاهدة امام زمان(ع) را كرد تكذيبش كنيد، به اين معناست كه آن‌چه ديده است فقط پرتو مختصري از امام زمان(ع) است و مطلب خيلي بالاتر از اين است. از طرف ديگر كسي كه چيزي را ديد، نبايد به ديگران بگويد. لذا ما وظيفة تكذيب داريم، گرچه ممكن است راست بگويد.»

مرجع:جلد ۵۲ بحارالانوار- مجلسی